Chứng khoán phái sinh là gì? Phân loại và lưu ý nên biết trước khi đầu tư chứng khoán phái sinh 

Đứng bên cạnh các sản phẩm giao dịch khác như cổ phiếu, trái phiếu, chứng khoán phái sinh cũng là một khái niệm được rất nhiều các nhà đầu tư quan tâm và tìm hiểu. Vậy với những người chưa biết thì chứng khoán phái sinh là gì? Vậy hãy cùng phân loại và nêu ra những lưu ý khi lựa chọn sản phẩm này nhé!

1. Khái niệm chứng khoán phái sinh

1.1 Chứng khoán phái sinh là gì?

Trích từ khoản số 9 điều 4 Luật Chứng Khoán 2019 có định nghĩa về chứng khoán phái sinh:

Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính dưới dạng hợp đồng, bao gồm quyền chọn, hợp đồng tương lai, các hợp đồng kỳ hạn, trong đó xác nhận quyền, nghĩa vụ của các bên đối với việc thanh toán tiền, cũng như chuyển giao số lượng tài sản cơ sở nhất định theo mức giá đã được xác định trước. Các tài sản Chứng khoán phái sinh cũng được quy định bằng cách loại chỉ số chứng khoán và tài sản khác (Ví dụ: Thực phẩm, nông sản, kim loại,…)

Thực tế tại thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam, các sản phẩm của chứng khoán phái sinh có cho phép nhà đầu tư đặt cược vào sự “tăng – giảm” của các tài sản cơ sở trong tương lai. Điều đó có nghĩa là với mỗi giao dịch có như sự thay đổi diễn ra đúng như dự đoán trước đó đồng nghĩa với việc các nhà đầu tư sẽ có lời. Ngoài ra, thị trường Việt cũng mới chỉ cho phép giao dịch một số sản phẩm, chỉ số cổ phiếu nhất định có tài sản cơ sở mang chỉ số là VN30 hoặc trái phiếu chính phủ.

Tìm hiểu về chứng khoán phái sinh

Chứng khoán phái sinh quốc tế, hay còn gọi là chứng khoán phái sinh trên thị trường CFD (Contract For Difference), đây là loại chứng khoán phái sinh hoạt động ở trên thị trường quốc tế, với các quyền lợi và nghĩa vụ khi tham gia cũng sẽ được đảm bảo theo luật quốc tế. Và tương tự như trên thị trường Việt Nam, chứng khoán phái sinh quốc tế có thể giúp nhà đầu tư kiếm lời bằng cách sử dụng sự chênh lệch giá của các sản phẩm dựa trên sức mua và sức bán của chúng.

1.2 Ví dụ về chứng khoán phái sinh (Chiều giảm giá)

Giá gạo thời điểm hiện tại là 30.000 đồng/kg, anh A dự đoán là khoảng 2 tháng sau giá gạo sẽ giảm xuống còn 25.000 đồng/kg.

Anh A đi vay 10 tấn gạo với giá 30.000 đồng/kg tại Sàn (Đây là vay mượn qua hợp đồng chứ không sử dụng tài sản thực)

Tiếp sau đó, anh A có thỏa thuận bán cho anh B 10 tấn gạo với giá là 30.000 đồng/kg và thu được 300 triệu đồng từ việc bán gạo.

Sau 2 tháng, khi giá gạo đã thực sự giảm xuống còn 20.000 đồng/kg đúng như dự đoán trước đó. Anh A đi thu lại 10 tấn gạo để trả lại cho Sàn vì trước đó đã vay 10 tấn.

Như vậy, anh A nhanh chóng thu về 100 triệu bỏ túi chỉ bằng việc phân tích và dự đoán đúng giá của gạo. Trong đó, hợp đồng vay gạo chính là một dạng chứng khoán phái sinh.

2. Các loại chứng khoán phái sinh trên thị trường hiện nay

Phân loại chứng khoán phái sinh

Dựa trên thông tin tìm hiểu được từ Điều số 4 của Luật Chứng Khoán, Chứng khoán phái sinh sẽ bao gồm 4 loại như sau:

2.1 Hợp đồng kỳ hạn (Forward)

Hợp đồng kỳ hạn là các loại chứng khoán phái sinh được giao dịch theo thỏa thuận, hay xác nhận cam kết giữa các bên về việc mua và bán một số lượng tài sản cơ sở nhất định với “mức giá đã xác định vào một ngày xác định trong tương lai”.

Tại thị trường Việt Nam, tính từ tháng 8 năm 2017 chứng khoán phái sinh đã chính thức được cấp phép hoạt động và đưa vào các giao dịch hợp pháp dưới hình thức là hợp đồng tương lai. Trong đó, 2 sản phẩm hợp đồng tương lai nổi bật nhất mà các nhà đầu tư có thể hứng thú là hợp đồng tương lai chỉ số VN30 và hợp đồng tương lai Trái phiếu Chính phủ (Cả 2 sản phẩm này đều đã được hợp pháp hóa).

2.2 Hợp đồng quyền chọn (Option)

Hợp đồng quyền chọn là các loại chứng khoán phái sinh có xác định rõ quyền của người mua và nghĩa vụ của người bán khi thực hiện một trong nhiều hoặc nhiều giao dịch cùng một lúc. Trong đó:

• Các hoạt động mua và bán một số lượng tài sản có cơ sở nhất định sẽ có giá được xác định theo mức giá có trước hoặc theo mức giá xác định tại một ngày trong tương lai.
• Việc thanh toán được quy định bằng khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở của thời điểm giao kết hợp đồng với khoản giá trị tài sản cơ sở tại một thời điểm trước hoặc trong một ngày có xác định trong tương lai.

2.3 Hợp đồng hoán đổi (Swap)

Hợp đồng hoán đổi (SWAP) là một thỏa thuận pháp lý, trong đó cả 2 bên sẽ thực hiện các cam kết để hoán đổi dòng tiền của một công cụ tài chính của một bên với dòng tiền của một công cụ tài chính khác của một bên còn lại. Các hoạt động hoán đổi, hợp đồng hoán đổi sẽ có thời gian được quy định rất chặt chẽ và rõ ràng.

2.4 Hợp đồng tương lai (Future)

Hợp đồng tương lai là loại chứng khoán phái sinh niêm yết có yêu cầu xác nhận là cam kết giữa các bên để có thể thực hiện được một trong các giao dịch dưới đây:

• Các hoạt động giao dịch, mua bán được thực hiện với số lượng tài sản cơ sở nhất định với mức giá đã được xác định tại một ngày cụ thể trong tương lai.
• Việc thanh toán được quy định bằng khoản chênh lệch giữa giá trị tài sản cơ sở xác định tại thời điểm giao kết hợp đồng với giá trị tài sản cơ sở của một ngày đã xác định trong tương lai.

3. Nhà đầu tư có nên đầu tư vào thị trường chứng khoán phái sinh không?

Luôn nằm trong top các thị trường đầu tư tiềm năng, chứng khoán phái sinh luôn là một hình thức đầu tư nổi bật và được rất nhiều nhà đầu tư lựa chọn. Tuy nhiên, bên cạnh những tiềm năng đáng để quan tâm, đây cũng tồn tại không ít các rủi ro mà các nhà đầu tư mới nên chú ý. Để có cái nhìn rõ hơn trước khi đưa ra quyết định đầu tư vào thị trường chứng khoán phái sinh, trước hết hãy cùng tìm hiểu thêm về những ưu, nhược điểm của hoạt động này nhé.

Thị trường chứng khoán phái sinh là gì? 

3.1 Lợi ích

• Phòng ngừa những rủi ro biến động giá. Chứng khoán phái sinh là sản phẩm có thể giúp các nhà đầu tư hạn chế tối đa nhất các rủi ro về giá mà các nhà đầu tư có thể gặp phải. Do, việc dự đoán được giá của các tài sản cơ sở sẽ tăng hoặc giảm trong tương lai sẽ giúp các nhà đầu tư dễ dàng lên kế hoạch và vạch sẵn các hợp đồng phù hợp nhất ở thời điểm hiện tại. Đặc biệt là với một sản phẩm được dự đoán giá sẽ giảm, bạn có thể giảm thiểu rủi ro bằng việc bán trước hàng hóa nhờ vào việc sử dụng hợp đồng tương lai.
• Linh hoạt giao dịch: Việc có thể dễ dàng mua bán các sản phẩm trong hợp đồng đã cho các nhà đầu tư rất nhiều cơ hội để có thể linh hoạt thực hiện các giao dịch kiếm lời. Ngoài ra, phương thức giao dịch của chứng khoán phái sinh trên thị trường về cơ bản sẽ khá giống so với chứng khoán cơ sở, tuy nhiên bạn có thể nhận được nhiều sự linh hoạt hơn rất nhiều.
• Tính thanh khoản cao: Các sản phẩm chứng khoán phái sinh có tính thanh khoản cao hơn rất nhiều so với chứng khoán cơ sở. Thêm vào đó, việc định giá khối lượng và giá trị các giao dịch công khai cũng khiến các giao dịch trở nên minh bạch và rõ ràng hơn.
• Bán khống chứng khoán tại thị trường chứng khoán phái sinh: Nhà đầu tư có thể bán các sản phẩm chứng khoán phái sinh ngay cả khi không sở hữu tài sản cơ sở. Việc này là có thật và dễ hiểu, do đó các nhà đầu tư hoàn toàn có khả năng bán khống các sản phẩm này để giảm thiểu rủi ro hoặc lấy lời một cách nhanh chóng.
• Đầu cơ: Thị trường chứng khoán phái sinh tồn tại dựa trên các dự đoán thông minh của nhà đầu tư về một tài sản cơ sở trong tương lai, chính vì vậy nhà đầu tư có thể kiếm được lợi nhuận cả khi thị trường đi lên hoặc đi xuống nếu dự đoán đúng xu hướng của nó.
• Các lợi thế về đòn bẩy tài chính trong thị trường chứng khoán phái sinh: Hầu hết mọi nhà đầu tư tham gia vào sản phẩm này đều chỉ cần ký quỹ với một phần tài sản nhất định là có thể thực hiện các giao dịch cổ phiếu với giá trị gấp 7 đến 10 lần số tiền ký quỹ.

3.2 Hạn chế

Bên cạnh các lợi thế có thể đảm bảo, nhà đầu tư tại thị trường chứng khoán phái sinh cũng cần nắm rõ được những chú ý như sau:

• Những rủi ro trong chiến lược đầu cơ: Trong trường hợp bạn dự đoán không đúng những sự thay đổi về giá tài sản cơ sở trên thị trường sẽ tăng hay giảm theo một thời gian nhất định thì tình trạng thua lỗ là điều khó có thể tránh khỏi. Trong đó, số tiền thua lỗ thường sẽ luôn lớn hơn rất  nhiều so với số vốn ban đầu, nhà đầu tư khó mà có thể tự gồng gánh mà không phải người thực sự tài giỏi.
• Các điều lệ, yêu cầu ký quỹ bổ sung cũng có thể tạo ra rất nhiều sự hạn chế cho các nhà đầu tư tại thị trường chứng khoán phái sinh. Hợp đồng tương lai có cơ chế thanh toán hàng ngày. Các khoản lỗ, lãi được hiện thực ngay trong ngày và sẽ đưa ra những phản ánh rất cụ thể trên tài khoản ký quỹ của các nhà đầu tư. Chính vì các lý do đó, các nhà đầu tư thường sẽ phải ký quỹ bổ sung ngay khi số tiền trên tài khoản bằng hoặc thấp hơn so với mức duy trì. Vậy trước khi tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh, các NĐT cần đảm bảo được tiềm lực tài chính ổn định, bởi trong rất nhiều trường hợp, việc không thể ký quỹ bổ sung kịp thời sẽ dẫn đến thua lỗ nặng.

4. Những lưu ý nhà đầu tư cần biết khi tham gia đầu tư thị trường chứng khoán phái sinh

Nhìn vào tổng thể bạn có thể thấy chứng khoán phái sinh là một mô hình rất dễ sinh ra lợi nhuận, tuy nhiên thực tế ngược lại chưa có nhà đầu tư nào tự tin khẳng định việc đầu tư chứng khoán phái sinh là dễ dàng. Bởi, so với các sản phẩm chứng khoán cơ sở khác, thị trường phái sinh chứng khoán có thể đem đến nhiều cơ hội và cũng có khả năng xuất hiện nhiều rủi ro hơn. Vậy để có thể hạn chế rủi ro và tối ưu các điều khoản có lợi, các nhà đầu tư nên chú ý vào những điều dưới đây:

• Ký quỹ. Lưu ý đầu tiên và cũng là quan trọng nhất mà các nhà đầu tư cần chú ý. Tại tất cả các giao dịch mua – bán, bạn luôn phải thực hiện bước ký quỹ và margin call trước các giao dịch chứng khoán phái sinh để đảm bảo có đủ khả năng thanh toán.
• Luôn duy trì khoản mức ký quỹ theo yêu cầu hơn lý và ghi nhớ rõ thời điểm phải đáo hạn hợp đồng.
• Hãy đảm bảo bản thân đã nghiên cứu kỹ các loại sản phẩm chứng khoán phái sinh và thị trường phái sinh để có sự chuẩn bị đầu tư rõ ràng. Tính toán kỹ và đảm bảo khả năng bán khống để chốt lời trước khi ký kết hợp đồng.
• Điều tối kỵ luôn quan trọng, dù nhà đầu tư thực hiện các giao dịch, trao đổi mua bán với số lượng nhỏ hay lớn, thì các khoản chi phí giao dịch tại các phiên, các khoản tính phần trăm thuế luôn cần phải được chi trả và thống kê lại rõ ràng. Bạn có thể lựa chọn các sàn yêu cầu phí thấp để tiết kiệm được chi phí ở mức tối đa nhất.

Kết luận

Trên đây là các thông tin cơ bản về chứng khoán phái sinh là gì và những điều mà các nhà đầu tư có thể cần phải biết và lưu ý trước khi tham gia vào thị trường này. Mong rằng bài viết đã cung cấp thông tin và giải đáp được phần nào những thắc mắc của bạn trước đó. Ngoài ra, nếu như còn bất kỳ vấn đề nào khác cần được trao đổi thêm hoặc giải đáp, hãy để lại một bình luận phía dưới để được cùng hỗ trợ và trao đổi thêm chi tiết nhé!